Patti Shank i jej warsztat na OEB18

Dawno nie spotkałem tak otwartej, mądrej, empatycznej duszy jak Patti Shank. Śledzenie na Twitterze, czytanie jej artykułów to jednak nie to samo, co kontakt face2face. Chciałbym podzielić się z Wami tym, co Patti dała na swoim warsztacie na konferencji Online Educa Berlin 2018. A dała najlepszy warsztat, w którym na OEB18 uczestniczyłem. Dorzucam tym artykułem też trochę od siebie i zapraszam do kupienia książek Patti!

Tematem warsztatu Patti było zarządzanie własną pamięcią, aby lepiej się uczyć. Warto jeszcze wspomnieć o tym, że to, co Patti przedstawia poprzedzone jest tytaniczną pracą nad analizą, śledzeniem i wyciąganiem wniosków badań dotyczących psychologii pedagogicznej (nie lubię tej polskiej nazwy – polskie źródła nazywają tę dziedzinę psychologią wychowawczą (pedagogiczną) – po angielsku to educational psychology) – dziedziny badającej psychologiczne zagadnienia nauczania, uczenia się i wychowania – a ta dziedzina ma wpływ na pracę trenerów, metodyków, nauczycieli, wykładowców, projektantów uczenia się online, autorów książek, z których się uczymy i wszystkich zajmujących się rozwojem kompetencji (w tym wiedzy, umiejętności, postaw), zdolności, zainteresowań, przekonań.

Pamięć i jej ninja Patti Shank

U podstaw każdego procesu rozwojowego leżą zdarzenia związane z pamięcią, a umiejętność świadomego korzystania z pamięci i umiejętność projektowania materiałów edukacyjnych wykorzystując wiedzę o pamięci bardzo podnosi efektywność uczenia się. 

Zacznijmy od tego, że pamięć dzielimy na:

1. Sensory – czyli sensoryczną, opartą o przetwarzanie tego, co przychodzi do nas ze środowiska za pomocą wzroku, słuchu, zapachu, dotyku, smaku oraz o wiedzę uprzednią (prior knowledge) – o to co dana osoba już wie. Twoja wiedza uprzednia może Cię tutaj zabrać do stylów uczenia się (o zgrozo!) – nie myl proszę pamięci sensorycznej ze stylami uczenia się i nie wyciągaj zbyt daleko idących wniosków. Style ponoć ktoś kiedyś widział i ponoć mają one wpływ na efektywność uczenia się, tylko jakoś nikt do tej pory tego nie udowodnił! A pamięć sensoryczna – pomaga wybierać, filtrować obrazy, dźwięki, słowa. Jeśli informacje zostaną odfiltrowane (osoba ucząca się zdecyduje, że są niewartościowe) – nie ma szans, aby zostały zapamiętane. 
2. Working Memory – WM, czyli pamięć roboczą, opartą o przetwarzanie małych kawałków informacji (chunks) – innych dla każdego uczącego się. Tutaj również uwaga, bo to nie jest pamięć krótkotrwała – różnica pomiędzy pamięcią krótkotrwałą (short-term memory STM), a pamięcią roboczą (working memory WM) polega na tym, że z pamięci STM można już coś przywołać lub manipulować przechowywaną tam informacją, a  z roboczej nie. Pamięć robocza organizuje dźwięki, obrazy, czy słowa w schematy/modele. Jeśli informacje nie zostaną na tym poziomie przetworzone i zorganizowane w schematy/modele – przepadną! Koniecznie trzeba też wspomnieć, że WM ma ograniczoną pojemność!
3. Long-term Memory – LTM, czyli pamięć długotrwałą – przetwarzającą to, co przychodzi z pamięci roboczej (WM). Przetwarzanie to jest bardzo powiązane z relewantną wiedzą uprzednią – następuje tutaj integracja tego co już wiemy, ze schematem/modelem, który przywędrował z WM.

Schemat pokazuje jak działa przetwarzanie informacji multimedialnej przez nasz umysł. Pamiętajmy o trzech założeniach Mayera:

1. Podwójny kanał – ludzie posiadają dwa odrębnie kanały, którymi przetwarzają informacje dźwiękowe i wizualne.
2. Ograniczona pojemność – istnieje ograniczona ilość informacji, którą można przetworzyć kanałami werbalnym i wizualnym.
3. Aktywne przetwarzanie – uczenie się wymaga przetwarzania poznawczego w obu kanałach werbalnym i wizualnym.

Patti przedstawia swój schemat, w oparciu o powyższy, z większym jednak zwróceniem uwagi na to, co dzieje się z samą informacją:

Co z tego wynika dla e-learningu, szkoleń i nie tylko?

Czego nie robić? Po pierwsze to, że nie powinniśmy projektować materiałów szkoleniowych, szkoleń e-learningowych, prezentacji, wideo, książek w taki sposób, aby działać przeciwko temu schematowi:

1. Nie zapominać o tym, aby najważniejsze informacje wyeksponować, aby pamięć sensoryczna zauważyła, że są one ważne!
2. Nie przeciążać pamięci roboczej – bo ma ona ograniczoną pojemność – to dlatego jak ktoś za dużo mówi i staramy się go uważnie słuchać, to w pewnym momencie mamy dość i nie dajemy już rady. Porady na temat tego jak nie przeciążać WM to temat na odrębny artykuł – jak robić ekrany e-learningowe z audio?, dlaczego męczymy się jak ktoś mówi do slajdu pełnego tekstu?, sporo tego.. a to właśnie pamięć robocza jest kluczem.
3. Nie zapominać o intencyjnym budowaniu modeli i schematów sprzyjających przejściu do LTM – budować taki przekaz informacji, aby łatwiej było go połączyć z wiedzą uprzednią uczących się/ czytających/ słuchających przemówienia/ uczestniczących w prezentacji – dlatego moi drodzy kluczowe jest wiedzieć dla kogo budujemy przekaz! Kłania się analiza z ADDIE dla projektujących e-learning, segmentacja klienta dla handlowców, wiedza o pracownikach dla menedżera, wiedza o dzieciach dla nauczyciela, wiedza o słuchaczach prezentacji, wiedza o czytelnikach dla autora książki/bloga/artykułu. A jak budować taki model czy schemat sprzyjający LTM? To kolejny temat rzeka i zależy od dziedziny i odbiorców. Kluczem jest wiedza uprzednia!

Co robić? Oprócz powyższego są jeszcze 4 taktyki, które Patti przedstawia w swoich książkach (must-read):

• Taktyka 1: Testować czytelność tekstu – o tym było pierwsze ćwiczenie warsztatu Patti. Pisać prosto, ale na poziom odbiorcy i testować swój tekst/ slajd/ elearning. Jest sporo oprogramowania pomagającego poprawiać czytelność tekstu – narzędzia online (przewaga tych w języku angielskim) np. Jasnopis; w Wordzie jest test łatwości czytania Flescha oraz miernik Flescha-Kincaida; jest indeks FOG i indeks czytelności Flescha; dodatek Yoast SEO do WordPressa. Google it! Chodzi o to, aby tekst był zrozumiały! 
• Taktyka 2: Używać krótszych, znajomych słów – to kolejna rzecz warta przećwiczenia – materiały mające służyć uczeniu się muszą mieć prostsze słowa. Największym wyzwaniem jest tutaj równowaga pomiędzy doborem słownictwa dla nowych terminów i terminów, które są już reprezentowane przez wiedzę uprzednią. Chodzi o to, aby pisać w miarę prosto o trudnych, nowych rzeczach, stopniowo wprowadzając język specjalistyczny. Chodzi też o to, aby wiedzieć dla kogo piszesz. Nie o to, aby pisać głupawo proste zdania dla odbiorcy o kompetencjach z dziedziny na wysokim poziomie.
• Taktyka 3: Redukcja długości zdań – zamiast konstrukcji wielokrotnie złożonych pisz prostsze zdania. Ile razy zdarzało się Wam czytać po 5 razy jakieś długie zdanie z książki ucząc się czegoś nowego? Ileż energii potrzeba, aby to zdanie zrozumieć? Jak bardzo obciążona jest pamięć robocza budowaniem schematu/modelu zrozumienia takiego zdania? O ile mniej ją obciążymy prostszym przetwarzaniem, aby zbudowany model/ schemat mógł przejść do LTM? W końcu o to nam chodzi prawda – nauczycielom, trenerom, metodykom, projektantom szkoleń – aby nasz przekaz pozostał w LTM!
• Taktyka 4: Sprawdzaj i poprawiaj zrozumienie – to wymaga przestawienia w głowie pewnego przełącznika – napisany pierwszy raz tekst, stworzony pierwszy raz ekran, slajd, cokolwiek – to nie koniec roboty. Wiem, że są harmonogramy, deadline i terminy ostateczne. Trzeba ten etap w nich uwzględnić. O ile mniej obciążymy WM tworząc znaczenie / schemat przyjazny LTM? O ile lepszy rezultat stworzymy testując zrozumienie? 

A jak się ludzie uczą w pracy?

Ludzie mają co robić w pracy. Jeśli już znajdą czas na czytanie i uczenie się, to dlaczego im tego nie ułatwić? Dlaczego nie ułatwić zrozumienia? Czytanie w środowisku pracy, które pełne jest hałasu, przerywania i innych  trudności w skupieniu się wcale nie pomaga w zrozumieniu. Weź to proszę pod uwagę.

Podsumowanie

Uwzględnienie tego jak działa pamięć w pracy metodyków, trenerów, nauczycieli, projektantów daje szereg korzyści.

1. Pisanie na właściwym poziomie czytelności pomaga pamięci, ponieważ zmniejsza wysiłek umysłowy potrzebny do uczenia się na podstawie nowej informacji.
2. Pisanie prostszych słów i krótszych zdań pomaga pamięci, ponieważ zmniejsza wysiłek umysłowy potrzebny do zbudowania sensu (schematu, modelu) dla nowego kontentu.
3. Sprawdzanie zrozumienia własnego kontentu jest etapem koniecznym, ponieważ braki na etapie zrozumienia zniszczą dalsze uczenie się. Pamiętacie Taksonomię Blooma? Jak nie nie zrobicie roboty na 2 poziomie sfery kognitywnej – do przekucia wiedzy w umiejętności na poziomie 3 nie dojdzie, nie mówiąc już o wyższych poziomach.

I po trzecim punkcie dochodzimy do ważnego wniosku – jak sprawdzać zrozumienie i poprawiać nieprawidłowe rozumienie lub jego brak? Powinniśmy po prostu to robić – w dowolnej formie – rozmową, quizem, testem. I tu każdy powie – ależ ja to robię – robię test po moim szkoleniu, sprawdzam zrozumienie. Kluczowe jest jednak kiedy i jak to robisz? Strategią distributed practice / spaced learning / spaced repetitions? W zaplanowanych momentach w czasie, z zaprojektowaną sesją i wielokrotnie, czy incydentalnie? 

Na koniec jeszcze fotka „Dwie wieże i Patti” – razem z Bartkiem Polakowskim, z którym mogliśmy się w trakcie OEB2018 pobawić trochę w Statlera i Waldorfa (no wiecie, te dziadki co na balkonie siedziały z muppetów).

Źródła

1. Strona Patti Shank: https://www.pattishank.com/
2. Write and Organize for Deeper Learning: 28 evidence-based and easy-to-apply tactics that will make your instruction better for learning (Make It Learnable) – Patti Shank – https://www.amazon.co.uk/dp/1545162409/
3. Practice and Feedback for Deeper Learning: 26 evidence-based and easy-to-apply tactics that promote deeper learning and application: Volume 2 (Make It Learnable) – Patti Shank – https://www.amazon.co.uk/dp/1976215080
4. Manage Memory for Deeper Learning: 21 evidence-based and easy-to-apply tactics that support memory while learning and beyond – Patti Shank – https://www.amazon.co.uk/dp/1720353557/
5. Bjork, R. A. (1994). Memory and metamemory considerations in the training of human beings. In J. Metcalfe and A. Shimamura (Eds.), Metacognition: Knowing about knowing. https://bjorklab.psych.ucla.edu/wp-content/uploads/sites/13/2016/07/RBjork_1994a.pdf
6. Sweller, J. & Chandler, P. (1994). Why some material is difficult to learn. Cognition and Instruction. https://www.learnlab.org/research/wiki/images/5/54/Sweller_Chandler_Why_Some_Material_is_Difficult_to_Learn.pdf
7. Mayer, R. E. & Moreno, R. (2003). Nine ways to reduce cognitive load in multimedia learning. Educational Psychologist. http://faculty.washington.edu/farkas/WDFR/MayerMoreno9WaysToReduceCognitiveLoad.pdf
8. Learning Styles are NOT an Effective Guide for Learning Design https://debunker.club/2015/05/22/learning-styles-are-not-an-effective-guide-for-learning-design/
9. Rose Grotsky – Plain Language: Its Effect on Organizational Performance; 2004: https://www.plainlanguage.gov/resources/articles/its-effect-on-organizational-performance/
10. Indeks FOG https://pl.wikipedia.org/wiki/Indeks_czytelno%C5%9Bci_FOG
11. Indeks czytelności Flescha https://pl.wikipedia.org/wiki/Indeks_czytelno%C5%9Bci_Flescha
12. Jak sprawdzać czytelność tekstu w Wordzie? http://casemed.case.edu/cpcpold/students/module4/Word_Readability.pdf
13. Jasnopis: http://www.jasnopis.pl/aplikacja
14. Materiały z warsztatu Patti Shank na Online Educa Berlin 2018: https://drive.google.com/file/d/1Gb1oZv0ybovsOauJjqG_dfBeMUMYFVlI/view?usp=sharing – Patti jest tak niesamowita, że wspomniała o tym, żeby to dawać komu tylko może się przydać – zatem daję dobro zgodnie z tym, co sam wyznaję, że „Wiedza jest tylko cenna wtedy, gdy się nią dzielisz” i zgodnie z tym co na OEB2018 powiedziała Jane Bozarth – „Stop saving on your C: drive!”
15. W tym samym duchu moja mapa myśli z warsztatu z Patti (w XMind): PattiShankWorkshop.zip